Zygmunt Miłkowski
Ur. 23 marca 1824 we wsi Saracei nad Dniestrem
Zm. 11 stycznia 1915 w Lozannie
Ważne dzieła:
Wasyl Hołub, Udział Polaków w sprawie wschodniej, Handzia Zahornicka, Pamiętniki włóczęgi, Starodubowska sprawa, Historia o pra-pra-pra... wnuku, Uskoki, Wrzeciono, Emancypowana, Wnuk chorążego, Nad rzekami Babilonu, Rycerz chrześcijański, Od kolebki przez życie, Sprawa ruska w stosunku do sprawy polskiej
Polski powieściopisarz i publicysta, żyjący w Szwajcarii. Ukończył wydział matematyczno-fizyczny Liceum w Odessie, a w 1847 roku wyjechał do Kijowa, by dalej studiować matematykę. Jednak już rok później wyruszył na Węgry, by wziąć udział w tamtejszym powstaniu podczas Wiosny Ludów. Po upadku powstania dużo podróżował: do Serbii, Anglii, Turcji, Francji, Belgii, Galicji. W 1851 r. wyjechał do Mołdawii jako ajent Komitetu Centralnego Demokracji Europejskiej. W latach 1853-55 był obserwatorem wojny w Serbii i Bułgarii. W 1863 r. został mianowany pułkownikiem przez Centralny Komitet Narodowy i zorganizował w Tulczy oddział powstańczy, który został rozbrojony przez Rumunów. W 1872 r. osiadł w Lozannie w Szwajcarii, gdzie założył zakład naukowy. Nie był jednak w stanie go utrzymać i w 1877 r. zamknął go z wielkimi stratami. W latach 1866-67 redagował „Niepodległość”, a w latach 1887-97 „Wolne Słowo Polskie” w Paryżu. Współpracował z „Dziennikiem Literackim”, „Demokratą Polskim”, „Gazetą Warszawską”. W 1887 ogłosił pracę Rzecz o obronie czynnej i skarbie narodowym. Był jednym z założycieli Ligi Narodowej Polskiej. W powieściach przedstawiał życie Ukraińców i Polaków, pisał też o emancypacji kobiet oraz ruchach powstańczych. Jego twórczość charakteryzowały żołnierski rozmach, egzotyczne tła i radykalne poglądy społeczno-polityczne.
Czesław Miłosz
Ur. 30 czerwca 1911 w Szetejniach
Zm. 14 sierpnia 2004 w Krakowie
Ważne dzieła:
Traktat moralny, Traktat poetycki, Zniewolony umysł, Zdobycie władzy, Dolina Issy, Ziemia Ulro, Historia Polskiej Literatury
Polski poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, dyplomata. W latach 1951–1993 przebywał na emigracji, do 1960 we Francji, następnie w Stanach Zjednoczonych; w Polsce do 1980 obłożony cenzurą; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1980); profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley; pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce; brat Andrzeja Miłosza. Uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku. Młodość spędził w Wilnie, gdzie ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Stefana Batorego. Debiutował na łamach prasy uniwersyteckiej. Pierwszy tom poetycki pt. "Poemat o czasie zastygłym" wydał w 1933 roku a w 1934 został uhonorowany nagrodą wileńskiego Związku Literatów. Miłosz pracował w Polskim Radiu w Wilnie a później w Warszawie. Podczas II wojny światowej wyjeżdża do Rumunii, jednak po pewnym czasie wraca do Ojczyzny i tworzy pod pseudonimem Jan Syruć. W latach 1945 - 1951 pracował jako radca kulturalny w ambasadach polskich w Stanach Zjednoczonych i Francji, gdzie pisze kolejne utwory. W 1961 r. obejmuje stanowisko profesora języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley i osiada tam na stałe. W 1980 r. Miłosz otrzymuje Nagrodę Nobla. W latach dziewięćdziesiątych zamieszkał w Krakowie, otrzymuje też honorowe obywatelstwo tego miasta. Umiera 14 sierpnia 2004 r. w wieku 93 lat.
Kazimierz Wierzyński
Ur. 27 sierpnia 1894 w Drohobyczu
Zm. 13 lutego 1969 w Londynie
Ważne prace:
Laur olimpijski, Wróble na dachu, Wiosna i wino, Rozmowa z Puszczą, Pieśni fanatyczne, Wolność tragiczna, Tkanki ziemi, Kufer na plecach
Polski poeta, prozaik, eseista. Zdobywca złotego medali w konkursie literackim IX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie w 1928
Kazimierz Wierzyński urodził się w 1894 roku w Drohobyczu. Jego ojciec był pochodzenia niemieckiego, stąd jego niemieckie nazwisko Wirstlein, zmienione w 1912 roku na Wierzyński. Poeta zdobył wszechstronne humanistyczne wykształcenie – w Krakowie, w Wiedniu i we Lwowie – studiował bowiem filozofię, literaturę i historię.
Wierzyński we wczesnej młodości angażował się w działalność konspiracyjną przeciw zaborcy. Jako żołnierz armii austriackiej w czasie I wojny światowej dostał się do niewoli rosyjskiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości poeta związał się z czasopismem „Pro Arte et Studio”, kabaretem Pod Picadorem i grupą literacką Skamander. W czasie wojny bolszewickiej Wierzyński pełnił funkcję oficera do spraw propagandy w Biurze Prasowym Naczelnego Dowództwa, a także był redaktorem „Ukraińskiego Słowa” i „Dziennika Kijowskiego”.
W 1923 roku ożenił się z Bronisławą Kołłajowiczówną, ale małżeństwo to rozpadło się już po kilku latach. Po raz drugi poeta zawarł związek małżeński w 1938 roku z Haliną z Pfeferów. W okresie dwudziestolecia poeta stał się jedną z najważniejszych osobowości literackiego parnasu. Bardzo wiele podróżował zarówno po Europie, jak i po Ameryce Północnej i Południowej. W 1928 roku zdobył złoty medal na Olimpiadzie w Amsterdamie (za tom „Laur olimpijski”), w 1936 Państwową Nagrodę Literacką, a w 1938 r. został członkiem PAL. Pasje sportowe realizował Wierzyński jako redaktor naczelny „Przeglądu Sportowego”.
Po wybuchu II wojny światowej Wierzyński wraz z redakcją „Gazety Polskiej” znalazł się we Lwowie, a następnie przez Francję, Portugalię i Brazylię wyemigrował do USA. W Stanach Zjednoczonych przebywał aż do 1964 roku, kiedy wyjechał najpierw do Rzymu, a potem do Londynu. W okresie powojennym poeta współpracował miedzy innymi z „Wiadomościami” Grydzewskiego i Instytutem Literackim w Paryżu. Zmarł w Londynie w 1968 roku, a w dziesięć lat później jego prochy zostały sprowadzone do Polski.
Witold Gombrowicz
Ur. 4 sierpnia 1904 w Małoszycach
Zm. 24 lipca 1969 w Veneve
Ważne Dzieła:
Ferdydurke, Trans-Atlantyk, Bakakaj, Kosmos
Witold Gombrowicz urodził się 4 sierpnia 1904 roku we wsi Małoszyce pod Opatowem. Ukończył prawo w Uniwersytecie Warszawskim, studiował także Institut des Hautes Etudes Internationales w Paryżu. Po powrocie do Polski rozpoczął pracę aplikanta sądowego.
W 1933 roku ukazał się zbiór opowiadań „Pamiętnik okresu dojrzewania” będący jego debiutem literackim. W tym okresie Gombrowicz utrzymywał liczne kontakty ze środowiskiem literackim, związał się również „Skamandrem” i „Czasem”. W 1939 udał się do Argentyny, gdzie postanowił pozostać z powodu trwającej w Europie wojny. Po uznaniu go za niezdolnego do służby wojskowej rozpoczął pisywać anonimowo do gazet. Pracował jako urzędnik w Banco Polaco, jednocześnie nawiązując kontakty z artystami argentyńskimi.
W 1951 roku rozpoczął współpracę z Instytutem Literackim w Paryżu, co zaowocowało publikacjami jego utworów w „Kulturze”. Później udzielał prywatnych wykładów z filozofii W tym czasie również otrzymał stypendium radia Wolna Europa. Od 1958 roku utwory Gombrowicza nie były drukowane w Polsce. Z rzadka tylko ówczesna władza zezwalała na wystawianie jego sztuk. Na początku lat 60-tych przez rok mieszkał w Berlinie Zachodnim, dokąd udał się na zaproszenie Fundacji Forda. Z Berlina wyjechał na trzy miesiące do Paryża, gdzie poznał swoją późniejszą żonę – Marię Ritę Labrosse. W 1966 roku przeprowadził się do Vence położonego nieopodal Nicei, tam też zmarł w roku 25 lipca 1969.
Gombrowicz był wielokrotnie nagradzany za swoją twórczość. Był także nominowany do Literackiej Nagrody Nobla. Jego utwory doczekały się licznych przekładów na języki obce.
Marek Hłasko
Ur. 14 Stycznia 1934 w Warszawie
Zm. 14 czerwca 1969 w Wiesbaden
Ważne dzieła:
Pierwszy krok w chmurach, Piękni dwudziestoletni, Palcie ryż każdego dnia
Marek Hłasko urodził się w Warszawie, 14 stycznia 1934 roku. Był synem urzędnika państwowego Macieja Romana Hłaski oraz wszechstronnej, ale porzucającej szybko zainteresowania matki, Marii Łucji Hłasko z domu Rosiak, która studiując polonistykę, romanistykę i prawo, nie ukończyła żadnego kierunku.
W efekcie, gdy małżeństwo rodziców rozpada się, a ojciec umiera po pięciu latach od narodzenia Marka, matka utrzymuje siebie i syna prowadząc stragan z żywnością. Powtórne małżeństwo matki ze znacznie starszym od siebie mężczyzną, wywoła wielki bunt dorastającego syna. Losy wojenne spowodowały utratę warszawskiego mieszkania Hłasków oraz konieczność przeprowadzki do Częstochowy.
Przebywając tam Marek Hłasko ujrzy przemarsz wielkiej ofensywy wojsk radzieckich. Związane z tym obrazy okrucieństw i zniszczeń dokonanych przez Armię Czerwoną i oddziały NKWD pisarz opisze potem w Pięknych dwudziestoletnich. To przeżycie będzie też asumptem, by zacząć pisać w wieku chłopięcym pamiętnik. To w nim opisuje Hłasko przeprowadzki na Śląsk, następnie do Białegostoku.
Ostatecznie rodzina osiada we Wrocławiu, gdzie Marek kończy z marnymi wynikami szkołę podstawową. Będzie jeszcze ze średnim zaangażowaniem kontynuować naukę w szkole średniej, ale szybko ją opuści, by w wieku lat 16 ostatecznie rozstać się z placówkami edukacyjnymi.
Po odrzuceniu kolejnych pomysłów na życie, Hłasko zaczyna pracować jako kierowca przy zwózce drewna na drogach górskich. Praca ta daje mu satysfakcję z kilku powodów: ekstremalne warunki jesienno-zimowe na niebezpiecznych drogach pozwalają poczuć, czym są prawdziwe emocje, zaś środowisko pracy daje możliwość przeżycia prawdziwie satysfakcjonującej lekcji w szkole życia - to ukształtuje go jako twórcę literackiego o warsztacie i świadomości, jakiej wcześniej nikt nie miał. A jednak i tę pracę pisarz zakończy po zaledwie sześciu tygodniach.
Kolejne zajęcie podejmuje już w Warszawie, w Zarządzie Gospodarki przedsiębiorstwa METROBUDOWA. Mieszka w tym czasie z matką i ojczymem na Żoliborzu. Miejsce to stwarza warunki do właściwego debiutu literackiego, gdy pisze Sonatę marymoncką. Otrzymuje spektakularny awans i powierzone mu zostaje stanowisko terenowego korespondenta robotniczego.
Sprawozdania pisze w sposób na tyle zadawalający i ciekawy, że owocuje to nagrodą od Trybuny Ludu. To zaczyna w jego twórczości czas płodzenia socrealistycznych produkcyjniaków. Na szczęście wzięty pod skrzydła prezesa wrocławskiego oddziału Związku Literatów Polskich, Stefana Łosia, Hłasko szybko podnosi jakość swego warsztatu i robi zawrotną karierę.
Z puli samego premiera Józefa Cyrankiewicza otrzymuje mieszkanie z wyborem lokalizacji, a potem zostaje mu przyznane zagraniczne stypendium. Wkrótce jednak nadchodzi kres odwilży, zmienia się kurs polityki władz i Hłasko, zdopingowany dodatkowo nieuregulowaną sprawą służby wojskowej, wyjeżdża za granicę. Na początek osiadłszy w Paryżu, cieszy się dość długo względami twórcy i redaktora paryskiej Kultury, Jerzego Giedroycia. Nadużywszy wszakże gościnności i znużywszy środowisko paryskie swym pozerstwem, Hłasko zmienia szybko miejsca pobytu - bywa we Francji, we Włoszech, w Szwajcarii, w Anglii, w Niemczech, w Izraelu oraz w Stanach Zjednoczonych.
Wszędzie utrzymuje konsekwentnie wizerunek "komunistycznego Jamesa Deana", kreuje swoje życie na kształt tego, co opisuje w swych utworach w tym czasie tworzonych. Mimo chaosu życiowego tworzy w tym czasie rzeczywiście sporo wybitnych i nie bez powodu tłumaczonych na wiele języków utworów.
Jego życie kończy nagła śmierć w wieku 35 lat - pisarz zostaje znaleziony martwy w mieszkaniu znajomego redaktora i scenarzysty niemieckiego. Za przyczynę śmierci uznano zapaść wywołaną połączeniem nadmiernej ilości środków nasennych z alkoholem. Miało to miejsce 14 czerwca 1969 w Wiesbaden.
Melchior Wańkowicz
Ur. 10 stycznia 1892 w Kałużycach
Zm. 10 września 1974 w Warszawie
Ważne prace:
Na tropach Smętka, Bitwa o Monte Cassino, Ziele na kraterze
Melchior Wańkowicz urodził się w 1892 roku w Kałużycach. Pochodził z kresowej rodziny ziemiańskiej herbu Lis. Był najmłodszym z czworga dzieci Melchiora i Marii Wańkowiczów. Bardzo wcześnie stracił rodziców, ojciec zmarł dwa miesiące po jego narodzinach, a matka niespełna trzy lata później. Wówczas zaopiekowała się nim babka mieszkająca na Kowieńszczyźnie.
Wańkowicz kształcił się w Gimnazjum Pawła Chrzanowskiego w Warszawie, a później w Krakowie w Szkole Nauk Politycznych i na Uniwersytecie Jagiellońskim (prawo). Już w szkole średniej angażował się w działalność akademickich organizacji niepodległościowych. Wcześnie też rozpoczął karierę literacką i dziennikarską. W 1906 roku „Osa” opublikowała szaradę jego autorstwa. Jednak prawdziwy debiut dziennikarski Wańkowicza przypada na rok 1909, kiedy rozpoczął wydawanie konspiracyjnego pisma „Wici”. Publikował tam pod pseudonimem Jerzy Łużyc. Nie brał udziału w walkach podczas I wojny światowej, pełnił natomiast funkcję pełnomocnika Centralnego Komitetu Obywatelskiego (1915-1916), pomagającego Polakom w Rosji.
Po zakończeniu I wojny światowej był kierownikiem Działu Prasy i Propagandy Towarzystwa Straży Kresowej. Był odpowiedzialny za wydawanie 24 pism, kierował księgarniami i drukarnią. Sam też tworzył propagandowe broszury. Brał udział w wojnie polsko-radzieckiej w 1920 roku (został odznaczony Krzyżnem Walecznych). W 1923 roku ukończył zaczęte jeszcze w Krakowie studia prawnicze, niedługo potem został kierownikiem wydziału prasowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
W 1926 roku zrezygnował z posady w administracji rządowej. Poświęcił się prowadzeniu Towarzystwa Wydawniczego „Rój”, którego był współzałożycielem i współwłaścicielem. Wydawał literaturę poważną i popularną. Wśród pozycji znalazło się też wiele przekładów. Wiele czasu poświęcał również swojej pasji podróżniczej. Jeszcze w 1926 r. wyjechał do Meksyku, a później także do Związku Radzieckiego i Prus Wschodnich (1935). Ze względów finansowych podjął się pracy w reklamie – jego slogany „Cukier krzepi” czy „Lotem bliżej” przeszły już do historii.
Tuż po wybuchu II wojny światowej pisarz wyemigrował do Rumunii, stamtąd w 1941 roku wraz z grupą uchodźców przedostał się na Cypr, który był wówczas kolonią brytyjską. Po dziewięciu miesiącach został ewakuowany do Palestyny. Przez cały czas prowadził działalność dziennikarską, był korespondentem wojennym, pisał reportaże, wspomnienia, przeprowadzał wywiady (m.in. z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym, Józefem Beckiem, żołnierzami gen. Andersa). W maju 1944 roku brał udział w walkach pod Monte Cassino.
Po zakończeniu wojny do 1958 roku przebywał na emigracji – najpierw we Włoszech, później w Wielkiej Brytanii (gdzie spotkał się z żoną i młodszą córką), by w 1949 zamieszkać w Stanach Zjednoczonych. Do kraju na stałe powrócił w 1958 roku. W 1964 roku został aresztowany i sądzony za „rozpowszechnianie fałszywych wiadomości o Państwie Polskim”. W rzeczywistości chodziło głównie o podpisanie Listu 34, krytykującego zaostrzenie cenzury i ograniczony przydział papieru na druk książek i odczytanego w radiu „Wolna Europa”. Wańkowicz, mający wówczas 72 lata, został skazany na 3 lata pozbawienia wolności, ostatecznie wyrok w ramach amnestii złagodzono do półtora roku. Władze zaniepokojone rozgłosem sprawy i licznymi protestami odstąpiły jednak od wykonania wyroku.
W 1972 roku pisarz obchodził osiemdziesiąte urodziny, rok ten ogłoszono rokiem Wańkowicza. Z tej okazji ukazała się pierwsza biografia pisarza, wydano też „Przez cztery klimaty” – zbiór tekstów publicystycznych wybranych przez samego autora.
Dwa lata później zdiagnozowano u pisarza chorobę nowotworową.
Melchior Wańkowicz zmarł w 10 września 1974 roku. Został pochowany na Powązkach.
